Juli en augustus. Altijd een beetje wachten op wat weer komen gaat. Vogeltrek, gentianen, zeldzame libellen of vlinders. Maar na onze zomervakantie op Terschelling (b)leek het niet op te kunnen.

Nee, wij hoeven niet te vechten voor onze vrijheid. Niets te klagen. Ook ik niet. Wij hebben zoveel vrijheid, dat we van gekkigheid niet meer weten wat we ermee moeten doen. Zo veel, dat we haar langzaamaan verkwanselen via landelijk wanbestuur. En erbij lachen. Zo veel, dat we denken dat alles altijd en alleen maar om ons zou moeten draaien. 

Als het wat betreft vogels relatief stil is geworden, op gieren en arenden na, wordt het leuk voor vlinders, libellen en planten. Zo werden met Kleine weerschijnvlinder (Apatura ilia) en Dambordje (Melanarchia galathea) alweer de eerste dwaalgasten in het zuiden van het land opgemerkt. Kleine weerschijnvlinder is nog nieuw voor mijn Nederlandse lijst. Maar ja, rijden op een waarneming van een zeldzame vlinder is in mijn optiek meestal een vrij kansloze onderneming, zeker als de afstand groot is. En dat is in geval van Kleine weerschijnvlinder, die meest wordt gevonden in de onmiddellijke nabijheid van mijn ouderlijk huis, eigenlijk altijd zo. Je moet net in de buurt zijn.

In mei en juni is het moeilijk om aan werken toe te komen, als het ware. Zoveel Christelijke feestdagen. Geen bezwaar hoor, maar wel bijzonder gegeven dat nauwelijks iemand nog weet wáárom die dagen vrij zijn. Maar goed, ook wij maken er handig gebruik van! 

Onze reis naar Tenerife was een gezinsvakantie. Niet vogelen van zonsopgang tot zonsondergang dus. In dat geval zou een kortere reis waarschijnlijk een vergelijkbaar aantal soorten opleveren. Toch liggen vogels, planten en vlinders meestal aan de basis van onze vakanties, vooral via langere of kortere wandelingen in geschikte gebieden en gerichte bezoeken aan specifieke, kansrijke locaties. Tenerife vormde hierop geen uitzondering.

Kwade Hoek, Oost- en Middelduinen. We komen er héél graag. Meest voor planten. In het voorjaar en in de winter óók voor vogels. Maar er is ook strand voor de kleine man. Rustig genoeg voor pappa, want geen horeca. Vooraf had ik wel een wensenlijstje gemaakt, maar geen verwachtingen daaraan verbonden. Eigenlijk gingen we naar het stand, maar combineerden dat met een wandeling voor pappa en mamma. 

Of iemand iets toekomt, wordt in belangrijke mate bepaald door de mate waarin iemand eraan toekomt. En ik kwam er niet werkelijk aan toe de laatste tijd, aan vogels kijken. Laat staan zeldzaamheden afrijden.

Rondjes. Ik denk dat de meeste vogelaars nogal eens 'een rondje doen'. Een rondje over de patch, een rondje Delta of een rondje (relatieve) zeldzaamheden. Wij doen dat ook. Laatst weer een rondje Zeeland, waar de Amerikaanse wintertaling (Anas carolinensis) werd vervangen door niet minder dan vijf Roodhalsganzen (Branta ruficollis). 

Het thuisfront benoemde de roze olifant in de kamer: 'Vraag het gewoon!'.

Ik wist niet goed wat ik ermee moest. Ongeloof. Echt?!?Om 13.43 bleek het waar. Ik appte het thuisfront.

We zaten op Terschelling. Inmiddels onze traditie rond oud en nieuw. We hebben al veel verschillende weertypen meegemaakt op het eiland, maar aanhoudend harde wind opgeleukt met regen, sneeuw en hagel, dát hadden we nog niet gehad. Zoveel wind dat de kleine man angst voor wind ontwikkelde. En weer overkwam. Eén dag een waterig zonnetje. Eén ochtend nauwelijks wind.

Gevoelsmatig is er al een tijdje weinig te beleven op vogelgebied, laat staan het zeldzaamhedenvlak. Misschien komt het door de absolute verrassing van de Siberische vliegenvanger (Muscicapa siberica) maar in mijn beleving werd het daarna wel stil. Natuurlijk was er van alles te beleven. Bijvoorbeeld een Dutch Birding Weekend waarin goed aan de Texel-lijst gewerkt kon worden of een Amerikaanse smient (Mareca americana) om er even uit te zijn. Ook met het zelf vinden van leuke najaarssoorten schoot het niet echt op.

Venen. Kraanvogels (Grus grus) komen er graag, maar in Nederland is er weinig meer van over. In veel gevallen ook nauwelijks iets te herstellen. Met name vanwege landbouwkundige belangen. Zeker onder dit politieke gesternte waar de grote dossiers op tafel als sneeuw voor de zon moeten verdwijnen als de zelfgecreëerde "migratiecrisis" maar opgelost wordt. Panem et circenses. De Romeinen wisten het al: de gunst van het volk winnen door te voorzien in oppervlakkige behoeften. Net als voor dood zijn geldt voor domheid dat alleen anderen er last van hebben, helaas.

We begonnen het Dutch Birding weekend in de Amsterdamse waterleidingduinen, waar de Bosgors (Emberiza rustica) die we op het oog hadden die nacht besloten had dat het mooi was geweest met de fotografen. Een hapaxje dat nog even blijft staan dus.

We zaten rustig buiten. Er werden wat plantjes verpot. De welbekende Roodmus (Carpodacus erythrinus) deed mijn hart niet meteen sneller kloppen. Al een tijdje komen dezelfde soorten door. Maar de najaarstrek lijkt toch echt begonnen, dus vrij snel keek ik op het scherm. "Bruine vliegenvanger" was er te lezen, met de toevoeging "Dark-sided flycathcher!". Dat zijn verschillende soorten! Ik was er niet op voorbereid, had ingezet op leren van kenmerken van Taigavliegenvanger (Ficedula albicilla) en dus kon ik de bijgevoegde foto's niet op waarde schatten. Ik kende geen enkel kenmerk van beide soorten...! Het thuisfront en de kleine man gingen naar de moestuin met een bijna retorisch "Ik zie wel of je er straks nog bent".

September 2022 zouden we weer met Martijn (Birding Holland) de zee op gaan. Dat boek je ruim vooraf, zo'n half jaar. Anders zit het vol. Het weer was goed. Aanlandige wind, kans op regen. De boot zou niet uitvaren. Bijzonder, want we hadden wel eens steviger gehad. Omdat de dag toch gereserveerd was, keken we over zee vanaf de Maasvlakte. Van alles te zien.

Een heerlijk weekend bij en met mijn ouders. Dat stond ons te wachten. We verheugden ons erop. Al een tijd. Struinen door kalkgraslanden en hellingbossen. Op zoek naar planten, libellen en vlinders. Donderdagnamiddag vertrokken we al.

Er was een wedstrijd, bleek. Ik deed mee, bleek. Ik bleek ook dé persoon om te verslaan, bleek. Ik wist van niks.

Een collega zei "Je hoeft eigenlijk niet heel vaak weg voor die hobby van jou!". Waarop ik antwoordde dat het de laatste tijd inderdaad best meeviel, omdat veel van de soorten dit jaar in een weekend hadden gepast én omdat je minder vaak acuut weg hoeft als de lijsten wat langer worden. Nu is mijn lijst zeker nog bescheiden, maar toch lang genoeg om af toe over te kunnen slaan.

Vakanties zijn met de komst van de kleine man veranderd. Nog steeds aangenaam, leuk en mooi, maar wél veranderd. Zo kiezen we wezenlijk andere plekken uit om te verblijven, is de dagindeling anders en blijft uitrusten nog ingewikkeld.  Zonder de kleine man kwamen we óók "moe" terug van vakantie. Omdat we die ene wandeling, die ene soort, dat ene gebied tóch nog even wilden meepakken. De ambitie is bijgesteld. Dat houdt het behapbaar met z'n drieën. We hebben het aantal soorten dat we ergens graag willen zien verlaagd naar één, maximaal vijf. Uiteindelijk raken we ook jarenlang gebonden aan vaste vakantieperiodes. Kwestie van accepteren en weer aanpassen.

Twitchen wordt weleens weggezet als een vorm van mentale kramp. Dat klopt. En ik had er last van. Na een week vakantie in de bergen hadden het thuisfront en ik nog een week vrij, maar draaide de kleine man zijn normale schema. Daardoor hadden we tijd om sinds lang nog eens samen te gaan lunchen. We hadden ons erop verheugd.

"Science, Taking the fun out of guessing since 1600". Dat zou ik nog wel eens een mooi t-shirt vinden om eerlijk te zijn. Het bestaat ongetwijfeld. Helaas heeft het grootste deel van het twitchen - en dan vooral de daarbij voor de plusjes en minnetjes zo essentiële Nederlandse lijst - weinig te maken met wetenschap, maar vooral met geloof en onderbuikgevoel. Vaak van mensen die in ieder geval zelf vinden dat ze, terecht of niet, bovenop de apenrots zitten.

Net iets minder dan half grappend vergelijk ik het moestuinencomplex waar mijn vrouw een tuin heeft graag met een dagbesteding voor ouderen. De zwaar sociaal gecontroleerde mores van de oude garde gaan daar maar moeilijk samen met de broodnodige verjonging. Jaarlijks hoogtepunt is de levering en verdeling van de stalmest. Ik verwijs iedereen met liefde naar de serie die over dit bewuste complex gemaakt is door Omroep Brabant.

Nu geaccepteerd is dat de met afstand zeldzaamste Nederlandse soort weer uitgestorven lijkt te zijn (althans, anders zijn de in het gebied genomen maatregelen voor mij niet uit te leggen; er ligt een dijk op de vliegplek) terwijl we in 2021 de vliegplek op een tiental meters misten en er in 2022 en 2023 de soort niet vonden, miste er nog één soort op de libellenlijst: Donkere waterjuffer (Coenagrion armatum).

Hoewel zondagmiddag al ontdekt, werd zondagavond pas bekend dat in Zeeland een Citroenkwikstaart (Motacilla citreola) was gezien. Dat uiteraard op zo'n tijd, dat het voor mij niet meer met daglicht te halen was, het bed-ritueel in acht genomen. De bekende "zondagavond-piep". Het had zo mooi kunnen zijn... .

Ooit zag ik een al wat oudere documentaire over twitchen aan de andere kant van het Kanaal. Daarin komt onder meer een meisje van rond de 10 jaar voor, die een levenslijst heeft die langer is dan die van menig ander Britse twitcher. Ze gaat al vanaf haar geboorte mee met haar ouders, die dezelfde hobby delen, maar toch zet dat kwaad bloed. Daar moest ik aan denken toen ik woensdag samen met de kleine man een Iberische tjiftjaf (Phylloscopus ibericus) in onze stad bezocht.

Het was nooit de bedoeling om naar Finland op stage te gaan. Die stage heeft echt alleen maar goede dingen opgeleverd, maar het was tweede keus. Ik wilde naar Canada. Dat wil ik nog steeds, maar geweest zijn we er nog niet.

Toen een Zwartkoprietzanger (Acrocephalus melanopogon) werd gevonden vlakbij de stad die ik voor het eerst alleen thuis noemde, had ik direct zin om te gaan. Het is pas de derde voor Nederland en daarvan hoorde ik in 2016 alleen de eerste.

Het was vroeg. Zo vroeg, dat de kleine man nog maar nét zijn oogjes open deed om "naar het grote bed" te verhuizen. Snel koffie zetten, ontdekken dat ik vergeten was brood uit de vriezer te halen, briefjes schrijven voor het thuisfront en de kleine man. Als een schim proberen een jas en schoenen te veroveren. "Papa!". "Papa gaat vogels kijken". Ontroostbaar. In de auto. Genieten van de ruimere snelheidslimiet.

Klapeksters (Lanius excibutor). Ik vind ze geweldig. Als bewoner van eveneens (bijna) uit Nederland verdwenen structuurrijke heiden en hoogvenen, sinds enkele decennia nog slechts wintergast in Nederland. Niet alleen zijn ze fantastisch om te zien, het is ergens ook nauwelijks voorstelbaar dat deze slechts lijster grote vogels leven van bijvoorbeeld kleine zoogdieren, hagedissen en dergelijke! Ik probeer elke winter wel een vogel in de buurt te bezoeken of -toen ze via waarneming.nl nog geteld werden- er zelf een te vinden in een niet al geclaimd (en dus minder kansrijk) plot.

In de ogen van mensen om mij heen neemt mijn vogels kijken soms een vorm aan die iets weg heeft van een lichte obsessie. Zelf weet ik het niet, ervaar ik dat niet. Het zit mij in ieder geval niet in de weg en lijkt mijn functioneren ook niet direct negatief te beïnvloeden. Denk ik. Toegegeven: zo af en toe zijn er vogels die "moeten en zullen", vooral omdat ze inhaken op wat andere stoornissen. De Zwartbuikwaterspreeuw (Cinclus cinclus cinclus, een wetenschappelijke naam die te mooi is om niet op te schrijven) van Zoetermeer werd er zo een. 

Waarneming.nl is, denk ik, het eerste en tegenwoordig grootste, inmiddels internationale vooral door het Nederlands taalgebied gebruikte platform waarmee natuurwaarnemingen digitaal kunnen worden vastgelegd en gedeeld. Ook ik gebruik het veel, bijvoorbeeld voor mijn eigen administratie.

Pestvogel (Bombycilla garrulus). In een ver verleden, toen correlatie en causatie niet werden onderscheiden, in verband gebracht met verspreiding van de pest, tegenwoordig de winterse heilige graal van de hobbyfotograaf. Wat betreft het verschil tussen correlatie en causatie hollen we tegenwoordig weer hard achteruit. Althans, na alle "Truus van drie hoog achter wetenschap" rond COVID-19, wijst ook de recente verkiezingsuitslag die kant op... .

We hadden plannen. Die zouden ons brengen richting de stad aan de Rijn waar we in een steeds verder verleden studeerden. We hadden ook bedacht daar zo optimaal mogelijk mee om te gaan. Rijden in het middagslaapje van de kleine man. Met nog een uur te gaan piepte de telefoon...

Als het gaat om handelingsperspectief, is gevoel niet de beste raadgever. Denk ik. Behalve in de zin van het wekken van nieuwsgierigheid, het initiëren van verder onderzoek of in acuut levensbedreigende situaties. Daarmee bedoel ik kiezen op gevoel. Dat kan eigenlijk alleen in een situatie waar al het overige gelijk is en toch een keuze gemaakt moet worden óf in de situatie dat er geen informatie is en geen tijd om die te krijgen. Dat is zeldzaam.

Buitenkansjes, zijn die er wel voor vogelaars? Daar zat ik over na te denken toen we terugreden vanuit Yerseke en de hele auto verder sliep.

We hebben nooit een excuus nodig om naar Texel te gaan, maar het Dutch Birding weekend is altijd een mooie gelegenheid. Wat betreft echte zeldzaamheden waren mijn verwachtingen niet hoog gespannen, gegeven dat alleen zaterdagnacht bij draaiende wind wat aankomst van nieuwe vogels te verwachten was.

Kijken, waarnemen en zien zijn wezenlijk andere dingen. Al kijkend neem je dingen waar en al ziende weet je waar je naar kijkt en dus wat je waarneemt. Zoiets. Daarom is "vogels spotten" ook zo'n verschrikkelijke terminologie; het impliceert slechts kijken en daarmee desinteresse in hetgeen je waarneemt. Zien is kennen, weten we van vroeger. 

Als het om topsport gaat, bestaan er geen troostprijzen. In de documentaire "Faster" uit 2004 over wat nu MotoGP is (die ik iedereen overigens met klem aanraad), doet een journalist de gevleugelde uitspraak "There is only one winner, which means some poor sod has got to come second". Daarmee vergelijkbaar: De grote baas van het snooker -Barry Hearn- is tegen een basissalaris voor de top 50 spelers ter wereld. "I don't pay losers", liet hij optekenen.

Er zijn maar heel weinig regels voor "vogels kijken", "natuurbeleving" of wat dan ook. Bezig zijn met respect voor je omgeving, zonder verstoring te veroorzaken en gezond verstand gebruiken. Meer is niet nodig. Al twitchend gedraag ik mij hetzelfde, al sta je dan niet altijd vooraan en heb je niet altijd de beste foto. Maar, inmiddels heb ik geleerd dat als het om twitchen gaat er één extra regel geldt: Altijd gaan! Als het te regelen valt en niet bij voorbaat kansloos is, altijd gaan. Je hoeft door twijfel, plichtsbesef, "wat zullen ze denken" en wat dies meer zij maar een paar keer onnodig achter het net te vissen om die ongeschreven regel te achterhalen. Vaak is gevoelsmatig direct duidelijk wat een goed plan is. En dan gaat het hoofd aan... .

In vogeljargon is een "armchair-tick" een plusje voor je lijst, zónder dat je daar apart voor naar buiten bent geweest. Meestal omdat een ondersoort die je had gezien soortstatus krijgt (de inverse bestaat dus ook, al ken ik daar geen term voor). Taxonomisch geschuif, met andere woorden.

Toen ik mijn eerste serieuze vogelboek doorbladerde en mijn oog viel op Koningseider (Somateria spectabilis) vormde zich acuut de wens om die soort ooit te zien. Het thuisfront had dat ook. We planden een "zomervakantie" rond specifiek deze soort. Het moment waarop je de soort voor de eerste keer ziet is dan moeilijk te beschrijven. "Birdgasm" is een term die wel eens voorbij komt en misschien passend is. Dat gevoel bleef de hele vakantie. Elke keer als we weer een Koningseider vonden. De twee keer dat ik de soort in Nederland zag, bleek de liefde nog niet verwaterd, zogezegd. Zeker niet toen ik hem in 2018 voor mijn gevoel "vond", nadat de vogel al een paar dagen niet meer gezien was.

Ze begonnen eigenlijk op 11 mei 2023, de grensgevallen, in een meimaand die zich kenmerkt door de weinige bijzonderheden.

Het was - door omstandigheden - alweer vier jaar geleden dat we samen buiten de bekende paden op vakantie gingen. Bovendien voor het eerst met z'n drieën. Daarom hakten we de rit in tweeën en experimenteerden we dus ook met de combinatie kleine man x hotelovernachting.

Al een hele poos heb ik het voornemen om de Pallas' boszanger (Phylloscopus proregulus) van Leiden te bezoeken. Het zijn echt leuk getekende, drukke vogeltjes die ik - hoewel jaarlijks aanwezig - in Nederland bovendien maar één keer eerder zag. Een hapaxje dus. Ook al een hele poos lukt dat bezoek niet. Zo liet ik bijvoorbeeld de Alpenheggenmus (Prunella collaris) van Binnenlandse Zaken voor gaan. Dat klopt ook, want lifers gaan voor soorten die nieuw voor de Nederlandse lijst zijn (Alpenheggenmus) en die gaan op hun beurt weer voor hapaxjes en nice-to-haves. Maar ook de Roodhalsgans (Branta ruficollis) van Moergestel ging voor; een nice-to-have die met z'n drieën goed te bezoeken was en ook door het thuisfront wordt gewaardeerd. Een spur-of-the-moment (half) dagje Texel betekende dat we twee keer langs de Pallas' boszanger te Leiden reden, maar daar niet stopten. Dat tot groot vermaak van het thuisfront.

Er zijn van die soorten die je meer dan anderen ook héél graag wilt zien in Nederland, maar die maar niet willen lukken. Citroenkwikstaart (Motacilla citreola), maar vooral Alpenheggenmus (Prunella collaris) vallen bij mij in die categorie. Pleister op de wond is misschien dat pas 18 Alpenheggenmussen ooit Nederland hebben aangedaan, al werd het leeuwendeel daarvan na 2000 opgemerkt.

's Winters is de delta een prima plek om vogels te kijken. Dat deden we deze winter - net als elke winter - dan ook al een paar keer. Het is tenslotte dichtbij huis. Luxe. Je kunt er bij wijze van spreken niet vaak genoeg komen. Toen bleek dat de kring haar meer of minder traditionele Zeezandexcursie weer organiseerde en bovendien bleek dat de grootouders graag op wilden passen, sloten we graag aan.

...when a plan comes together. De gevleugelde woorden van Kolonel John "Hannibal" Smith. Sigaar omhoog, grote glimlach.