Natuursnobisme

Roodpootvalk (Falco vespertinus), Huis ter Heide, 25 september 2022

Zondag bleek beneden verwachting nat en daar wilden we nog graag gebruik van maken. De Roodpootvalk (Falco vespertinus) die al een tijdje onder de rook van Tilburg op Huis ter Heide verbleef deed ons besluiten daar eens een kijkje te gaan nemen.

Het bleek geen pareltje. Integendeel, al deed de Roodpootvalk fantastisch mee. Het was even zoeken tussen de vele Torenvalken (Falco tinnunculus), maar uiteindelijk ontdekten we de vogel relatief dichtbij op wat achtergebleven hout vlakbij het pad. De vogel deed zijn naam eer aan, want ondanks het inmiddels relatief late uur was hij nog druk op jacht, daarbij meerdere keren vlak over onze hoofden passerend. Veel mooier kun je niet hebben, wat mij betreft. De door Schotse Hooglanders gecreëerde structuurrijke, soortenarme ruigte deed verder Grauwe klauwier (Lanius collurio) vermoeden. Ook die deed mee, naast talloze Roodborsttapuiten (Saxicola rubicola). De kleine man vond vooral de aanwezige hond interessant.

De Roodpootvalk hield zich op rond het Leikeven, dat je bereikt na een wandeling door structuur- en soortenarm bos dat nu de plaats in neemt van wat de Loonsche Heide was. Wat nu open gebied is, was al vroeg in agrarisch gebruik, waarbij alleen het Leikeven en het Plakkeven de vooruitgang overleefden, zij het niet ongeschonden. Medio jaren negentig is het Leikeven hersteld. Het is een van de vroege natuurontwikkelingsprojecten, in het kader van het Natuurbeleidsplan (het begin van de Ecologisch Hoofdstructuur) uitgevoerd: Plan Lobelia*. Gaandeweg zijn de natte laagtes als vennen teruggekomen in het landschap. Tot zo diep reikten onder meer de gevolgen van de overbemestingspraktijk.

Vetblad (Pinguicula vulgaris; links) in de omgeving van Nijmegen en Waterlobelia (Lobelia dortmanna; rechts) in een Drents ven

Zoals wel vaker het geval bij natuurherstel- of -ontwikkelingsprojecten liet het gebied vlak na de ingrepen spectaculaire soorten zien, zonder dat die werkelijk bestendigden. Zo verschenen Vetblad (Pinguicula vulgaris) en Waterlobelia (Lobelia dortmanna) bijvoorbeeld, naast allerlei andere soorten van zwakgebufferd milieu**. Waterlobelia verscheen in 1995 en verdween in 1997** om vervolgens onbestendig zo af en toe weer op te duiken. Vetblad hield langer stand, maar lijkt verdwenen. Al in 1998 werd gevreesd dat de invloed van (iets) aangerijkt grondwater - nodig voor het behoud van zwakgebufferde condities - in het Leikeven, maar ook in de kunstmatige vennen niet langer een rol van betekenis speelde, uitgezonderd zeer lokaal in venoevers**. Tal van ontwikkelingen in de directe omgeving, waaronder vuilstort De Spinder, industrieterreinen, windmolens en kassencomplexen zullen hier allemaal een beetje aan hebben bijgedragen, naast het rationele agrarisch gebruik van de daartoe ruim ontwaterde omgeving.

Het bleek inderdaad hard zoeken naar soorten van zwakgebufferde milieus. Deels omdat ook hier de paden - behoudens een vlonderpad - zo ver mogelijk van de vennen weg blijven. Om de talloze Grauwe ganzen (Anser anser) rust te gunnen bij het vermesten van de vennen.

Waar iets meer detail van de vennen te zien is, is het vooral Watercrassula (Crassula helmsii), een invasieve exoot. De Schotse Hooglanders - die blijkens de website van de beheerder voor de natuurervaring zorgen - zullen geen kleine rol spelen in de verspreiding van de soort door het gebied.

Roodpootvalk (Falco vespertinus), Huis ter Heide, 25 september 2022

Het was écht een heel fijne middag buiten, maar toch komt het gesprek nog een paar keer op de kwaliteit die mist. Dat adverteren met Vetblad of Waterlobelia echt heel iets anders is dan adverteren met Schotse Hooglanders. We komen tot de conclusie dat we verwend zijn geraakt. Voor ons werk komen we op de mooiste (en lelijkste) plekken. In onze vrije tijd zoeken we de mooist ontwikkelde plekken op. We weten wanneer een vegetatie goed ontwikkeld is en wanneer niet en vaak ook het waarom daarbij. Beroepsafwijking. Kwaliteit weegt zwaarder nu naar buiten gaan moeilijker is.

Onbewust wordt neergekeken op dat wat minder is maar zich van dezelfde status bedient. Natuursnobisme is een passende term bedacht door het thuisfront. Je gaat vergeten dat je Vetblad zelf in Nederland alléén zag in een parkje onder de rook van Nijmegen, dat je Waterlobelia in Nederland voor het eerst zag in een hersteld ven - niet jonger dan die van Huis ter Heide - dat vroeger ook een natte, venige laagte was. Je gaat vergeten dat natuur ook andere functies kan hebben. Uitloopgebied voor Tilburg, bijvoorbeeld. Je gaat vergeten dat iedereen natuur anders beleefd. Dat Schotse Hooglanders inderdaad voor veel mensen een natuurervaring zijn.

Niet voor niets werd de Roodpootvalk van zijn dode tak opgejaagd door twee relaxt wandelende, gelukkig uitziende mensen die de vogel nooit gezien hebben... . Tevreden zijn met de écht hele fijne middag buiten.